Phishing: Co to jest i jak nie dać się „złowić”? Kompleksowy przewodnik

Udostępnij:

Phishing to obecnie najczęstsze cyberzagrożenie w Polsce. Według raportów CERT Polska w 2024 roku stanowił on większość wszystkich zarejestrowanych incydentów bezpieczeństwa [1]. Oszuści nieustannie doskonalą swoje metody, podszywając się pod firmy kurierskie, banki, a nawet policję. Czy wiesz, jak rozpoznać fałszywą wiadomość? Z naszego badania wynika, że choć 86% Polaków deklaruje, że potrafi to zrobić, tylko 18,5% jest tego absolutnie pewnych [2]. Ten artykuł to kompletny przewodnik, który wyjaśni Ci, czym jest phishing, jakie są jego rodzaje i co robić, gdy Twoje dane znajdą się w rękach przestępców.

ZWIĘKSZ BEZPIECZEŃSTWO SWOICH DANYCH

Sprawdź pakiety CHROŃ PESEL

Phishing – co to jest i dlaczego jest tak groźny?

Phishing to metoda oszustwa polegająca na podszywaniu się pod inną osobę, firmę lub instytucję w celu wyłudzenia poufnych informacji. Nazwa nie jest przypadkowa – pochodzi od angielskiego słowa fishing, oznaczającego ‘wędkowanie’. Cyberprzestępca, niczym wędkarz, „zarzuca przynętę” (np. w postaci fałszywego e-maila lub SMS-a) i czeka, aż ofiara ją „połknie”, czyli kliknie w link lub poda swoje dane.

Celem ataku jest najczęściej kradzież:

danych logowania do bankowości elektronicznej,
danych kart kredytowych,
danych logowania do mediów społecznościowych, poczty e-mail czy innych serwisów,
danych osobowych, takich jak numer PESEL, imię i nazwisko czy numer dowodu osobistego.

Groźba polega na tym, że atakujący, korzystając z socjotechniki, manipuluje naszymi emocjami – wzbudza strach, ciekawość lub poczucie pilności. Właśnie dlatego phishing jest tak skuteczny i, jak podaje ENISA (Agencja Unii Europejskiej ds. Cyberbezpieczeństwa), pozostaje najczęstszym wektorem ataków w Europie [3].

Jak działa phishing? Psychologia ataku

Ataki phishingowe bazują na inżynierii społecznej, czyli manipulowaniu ludzkimi zachowaniami i emocjami. Przestępcy nie łamią skomplikowanych zabezpieczeń komputerowych – zamiast tego „hakują” człowieka.

Najczęstsze taktyki psychologiczne stosowane w phishingu.

Presja czasu. Komunikat wymusza natychmiastowe działanie, np. „Twoje konto zostanie zablokowane za 24 godziny”, „Ostatnia szansa na odbiór nagrody”, „Nieopłacona faktura – termin mija dzisiaj”".
Wzbudzanie strachu lub niepokoju. Wiadomość informuje o rzekomym zagrożeniu. Przykłady: „Wykryto nieautoryzowane logowanie na Twoje konto”, „Zalegasz z opłatą, sprawa trafi do windykacji”.
Obietnica korzyści. Oszuści kuszą łatwym zyskiem. „Wygrałeś nagrodę”, „Odbierz niespodziewany zwrot podatku”, „Należy Ci się dodatkowa dopłata”.
Podszywanie się pod autorytet. Wiadomość wygląda, jakby pochodziła od zaufanej instytucji (banku, urzędu skarbowego, policji) lub popularnej firmy (firmy kurierskiej, serwisu streamingowego, portalu aukcyjnego).

Ofiara, działając pod wpływem emocji, traci czujność i jest bardziej skłonna do kliknięcia w złośliwy link lub podania swoich danych na fałszywej stronie.

Najpopularniejsze rodzaje phishingu

Phishing to szeroka kategoria ataków, która ewoluuje. Przestępcy wykorzystują różne kanały komunikacji do docierania do swoich ofiar.

Phishing klasyczny (e-mail)

To najstarsza forma ataku. Polega na wysyłaniu masowych wiadomości e-mail. Oszuści podszywają się pod znane marki, licząc na to, że część odbiorców jest klientami danej firmy. Wiadomości te często zawierają błędy językowe i graficzne, a adres nadawcy tylko przypomina ten oficjalny.

Przeczytaj też: Jak rozpoznać, czy adres e-mail jest prawdziwy?

Smishing (SMS phishing)

Jak sama nazwa wskazuje, jest to atak przeprowadzany za pomocą wiadomości SMS. Ze względu na skróconą formę i powszechność powiadomień SMS (np. od kurierów czy banków), smishing jest niezwykle skuteczny. Najczęściej namawia do kliknięcia w link pod pozorem konieczności dopłaty do paczki, uregulowania rachunku za prąd lub aktywacji nowej usługi.

Vishing (voice phishing)

To atak głosowy, realizowany przez telefon. Oszust dzwoni do ofiary, podszywając się np. pod pracownika banku, doradcę inwestycyjnego lub nawet funkcjonariusza policji. Podczas rozmowy próbuje wyłudzić dane logowania, dane karty lub namówić do zainstalowania „oprogramowania zabezpieczającego” (które w rzeczywistości jest programem szpiegującym).

Spear phishing (phishing ukierunkowany)

To znacznie bardziej zaawansowana i niebezpieczna forma ataku. Nie jest masowa, lecz precyzyjnie wymierzona w konkretną osobę lub grupę (np. pracowników danej firmy). Przestępca najpierw zbiera informacje o celu (tzw. biały wywiad ), aby uwiarygodnić swój komunikat. Wiadomość może zawierać prawdziwe imię i nazwisko ofiary, jej stanowisko, a nawet nawiązywać do realnych projektów, nad którymi pracuje.

Aktualne przykłady phishingu, na które musisz uważać

Scenariusze ataków zmieniają się dynamicznie. Jak wynika z najnowszego raportu CERT Polska „Analiza bezpieczeństwa polskiego internetu w 2024 roku", cyberprzestępcy w Polsce najczęściej podszywali się pod:

Platformy sprzedażowe. Oszust kontaktuje się ze sprzedającym (często przez zewnętrzny komunikator, np. WhatsApp) i wysyła fałszywy link do „odbioru płatności”. Link prowadzi do strony łudząco podobnej do bramki płatniczej, która w rzeczywistości wyłudza dane karty kredytowej lub dane logowania do banku.
Firmy kurierskie (SMS o dopłacie). Klasyczny smishing. Otrzymujesz SMS-a z informacją o konieczności dopłaty niewielkiej kwoty (np. 1,50 zł) do paczki z powodu rzekomej niedowagi lub błędu w adresie. Link prowadzi do fałszywej bramki płatności.
Dostawców energii lub gazu. Otrzymujesz SMS lub e-mail z informacją o niewielkiej niedopłacie i groźbą odcięcia mediów.
Najbliższych ofiary. Nowy, bardzo popularny scenariusz. Oszust pisze z nieznanego numeru, podszywając się pod syna lub córkę ofiary („Cześć mamo, to mój nowy numer, stary wpadł do wody. Zapisz go. Mam problem, muszę szybko coś opłacić, możesz mi wysłać BLIK-a?”).
Policję lub inne służby. Otrzymujesz e-mail z groźnie brzmiącym pismem (często w załączniku PDF) informującym o wszczęciu postępowania karnego. Celem jest albo wyłudzenie danych, albo zainfekowanie komputera złośliwym oprogramowaniem.

Jak rozpoznać phishing? Kluczowe sygnały ostrzegawcze

Chociaż ataki są coraz bardziej wyrafinowane, większość z nich wciąż ma charakterystyczne cechy, które powinny zapalić Ci czerwoną lampkę. Jak rozpoznać phishing?

Sprawdź, czy adres, z którego wysłano maila, jest prawdziwy. Oszuści często używają adresów, które na pierwszy rzut oka są poprawne, ale zawierają literówki (np. info@bank-pko.com zamiast @pkobp.pl) lub pochodzą z darmowych domen (np. @gmail.com).
Przeanalizuj link (bez klikania!). Najedź kursorem myszy na link lub przycisk w wiadomości. W rogu przeglądarki lub programu pocztowego wyświetli się pełny adres URL, do którego on prowadzi. Czy domena jest poprawna? Czy nie zawiera podejrzanych znaków lub literówek?
Szukaj błędów językowych. Chociaż przestępcy są w tym coraz lepsi, wiele wiadomości phishingowych wciąż zawiera błędy gramatyczne, stylistyczne lub dziwnie przetłumaczone zwroty.
Brak personalizacji. Uważaj na ogólne zwroty typu „Drogi Kliencie”, „Szanowny Użytkowniku”. Prawdziwe instytucje zazwyczaj zwracają się do Ciebie po imieniu i nazwisku (wyjątkiem jest spear phishing!).
Nietypowa prośba. Żaden bank, urząd ani zaufana firma nigdy nie poprosi Cię e-mailem lub SMS-em o podanie pełnego hasła, numeru karty kredytowej z kodem CVV/CVC ani numeru PESEL.
Podejrzane załączniki. Nigdy nie otwieraj załączników (szczególnie .zip, .exe lub pozornie niewinnych dokumentów .pdf czy .docx) z wiadomości, których się nie spodziewałeś.

Phishing a Twoje dane. Kiedy atak staje się problemem?

Phishing to próba zdobycia Twoich danych. Ale co się dzieje, gdy przestępcy już je mają? Dane z różnych wycieków (np. ze sklepów internetowych, serwisów społecznościowych czy baz danych firm) są fundamentem dla bardziej zaawansowanych ataków typu spear phishing.

Gdy oszust dysponuje Twoim imieniem, nazwiskiem, adresem e-mail, a czasem nawet
numerem PESEL, jego wiadomość staje się znacznie bardziej wiarygodna. Zamiast „Drogi Kliencie”, napisze: „Panie Janie Kowalski, w związku z umową nr 123/ABC…”.

I tu właśnie kluczową rolę odgrywa świadomość tego, co dzieje się z Twoimi danymi. Chroń PESEL nie blokuje wiadomości phishingowych, ale daje Ci narzędzie wczesnego ostrzegania. W ramach naszych usług możemy monitorować internet oraz bazy danych (jak Krajowy Rejestr Długów) w poszukiwaniu Twoich danych.

Jeśli otrzymasz od nas alert – np. o tym, że Twoje dane (jak PESEL czy e-mail) pojawiły się w nowym wycieku w sieci, albo alert z KRD, że ktoś próbuje sprawdzić Twój PESEL (co często poprzedza próbę wyłudzenia kredytu) – jest to dla Ciebie krytyczna informacja. Taki alert oznacza, że Twoje dane są w rękach przestępców i musisz być teraz podwójnie wyczulony lub wyczulona na spersonalizowane próby phishingu. Ta wiedza pozwala Ci przejść z trybu reaktywnego na proaktywny i z większą podejrzliwością traktować każdą nieoczekiwaną wiadomość.

Sprawdź, jakie inne usługi są dostępne w poszczególnych pakietach: https://chronpesel.pl/uslugi.

Jak się chronić przed phishingiem? (Prewencja)

Ochrona przed phishingiem to przede wszystkim czujność i dobre nawyki cyfrowe:

Zasada ograniczonego zaufania – traktuj każdą nieoczekiwaną wiadomość z podejrzliwością, nawet jeśli wygląda na autentyczną.
Weryfikuj w innym kanale – dostałeś lub dostałaś SMS-a z banku o blokadzie konta? Nie klikaj w link. Zaloguj się do aplikacji bankowej lub na stronę banku, wpisując adres ręcznie w przeglądarce, i tam sprawdź komunikaty.
Stosuj silne i unikalne hasła – nigdy nie używaj tego samego hasła w dwóch różnych serwisach. Korzystaj z menedżera haseł, aby generować i bezpiecznie przechowywać skomplikowane hasła.
Włącz uwierzytelnianie dwuskładnikowe (2FA), to absolutna podstawa. Nawet jeśli przestępca zdobędzie Twoje hasło, 2FA (np. kod z aplikacji lub SMS) stanowi dodatkową barierę, która uniemożliwi mu zalogowanie się na Twoje konto.
Aktualizuj oprogramowanie – regularnie aktualizuj system operacyjny, przeglądarkę internetową i oprogramowanie antywirusowe.
Nie podawaj danych – pamiętaj, że instytucje zaufania publicznego nigdy nie proszą o poufne dane przez e-mail czy SMS.

Padłem ofiarą phishingu – co robić? (Instrukcja krok po kroku)

Podałeś lub podałaś swoje dane na fałszywej stronie? Działaj natychmiast, liczy się każda sekunda!

Jeśli podałeś lub podałaś dane logowania do banku, natychmiast skontaktuj się z infolinią swojego banku. Zastrzeż kartę, zablokuj dostęp do konta i poinformuj o incydencie CERT.
Jeśli podałeś lub podałaś dane karty kredytowej, zastrzeż kartę przez aplikację bankową lub infolinię.
Jeśli podałeś lub podałaś hasło do serwisu (np. poczty, mediów społecznościowych), natychmiast zaloguj się na to konto i zmień hasło. Sprawdź ustawienia bezpieczeństwa (np. podpięte adresy e-mail do odzyskiwania konta, aktywne sesje) i włącz uwierzytelnianie dwuskładnikowe (2FA). Jeśli używałeś lub używałaś tego hasła w innych miejscach – zmień je również tam.
Zgłoś incydent – zgłoś próbę oszustwa do zespołu CERT Polska (przez stronę incydent.cert.pl). Jeśli doszło do straty finansowej lub wyłudzenia danych osobowych, zgłoś sprawę na policję.
Monitoruj swoje dane. Jeśli wyciekły Twoje dane osobowe (jak PESEL), monitoruj aktywność kredytową. Alerty Chroń PESEL mogą Cię poinformować, jeśli ktoś spróbuje wykorzystać Twoje dane do zaciągnięcia zobowiązania.

Phishing w świetle prawa (Kodeks karny i RODO)

Phishing nie jest anonimowym żartem – to poważne przestępstwo. W polskim prawie jest kwalifikowany przede wszystkim jako:

oszustwo komputerowe (art. 287 Kodeksu karnego) – dotyczy wpływania na automatyczne przetwarzanie danych w celu osiągnięcia korzyści majątkowej,
oszustwo (art. 286 Kodeksu karnego), czyli doprowadzenie innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia mieniem poprzez wprowadzenie jej w błąd,
bezprawne uzyskanie informacji (art. 267 Kodeksu karnego) – dotyczy m.in. przełamywania zabezpieczeń w celu uzyskania dostępu do informacji.

Z perspektywy firm i administratorów danych skuteczny atak phishingowy na pracownika, który prowadzi do przejęcia danych klientów jest naruszeniem ochrony danych osobowych w rozumieniu RODO. Taki incydent wiąże się z obowiązkiem jego oceny, wewnętrznego udokumentowania, a często także zgłoszenia do Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych (UODO) w ciągu 72 godzin.

Podsumowanie

Phishing pozostanie z nami na długo, ponieważ żeruje na najsłabszym ogniwie każdego systemu bezpieczeństwa – człowieku. Najlepszą obroną jest edukacja, czujność i stosowanie zasady ograniczonego zaufania. Pamiętaj, aby weryfikować nadawców, nie klikać bezmyślnie w linki i chronić swoje konta za pomocą 2FA. Świadomość tego, czy Twoje dane wyciekły już do sieci – co umożliwiają usługi monitoringu Chroń PESEL – daje Ci dodatkową przewagę i pozwala lepiej przygotować się na spersonalizowane ataki.

Najczęściej zadawane pytania o phishing (FAQ)

Czym się różni phishing od smishingu i vishingu?

Phishing to ogólna nazwa metody oszustwa polegającej na podszywaniu się pod kogoś. Smishing to odmiana phishingu wykorzystująca wiadomości SMS. Vishing (voice phishing) to odmiana wykorzystująca kontakt głosowy (rozmowy telefoniczne).

Czy phishing jest karalny?

Tak, jest to przestępstwo ścigane z Kodeksu karnego. W zależności od kwalifikacji czynu, może być traktowane jako oszustwo (art. 286 k.k.) lub oszustwo komputerowe (art. 287 k.k.), za co grozi kara pozbawienia wolności.

Kliknąłem w link phishingowy, ale nic nie podałem. Czy jestem bezpieczny?

Niekoniecznie. Samo kliknięcie w link mogło uruchomić pobieranie złośliwego oprogramowania (tzw. drive-by download) lub zarejestrować Twoje urządzenie jako podatne na dalsze ataki. Przeskanuj urządzenie programem antywirusowym i obserwuj jego zachowanie. Największe ryzyko pojawia się jednak dopiero po podaniu danych na fałszywej stronie.

Jak zgłosić SMS phishingowy?

Podejrzaną wiadomość SMS możesz zgłosić do analizy CERT Polska. Wystarczy skorzystać z funkcji „Przekaż” (lub „Prześlij dalej”) w swoim telefonie i wysłać treść wiadomości na numer 8080.

Źródła

1. CERT Polska, Raport roczny 2024 z działalności CERT Polska. Krajobraz bezpieczeństwa polskiego internetu, https://cert.pl/uploads/docs/Raport_CP_2024.pdf (dostęp 27.10.2025).
2. Coraz więcej Polaków rozpoznaje phishing, ale tylko połowa wie co zrobić, gdy kliknie w link, https://uodo.gov.pl/pl/138/2765 (dostęp 27.10.2025).
3. ENISA (Agencja Unii Europejskiej ds. Cyberbezpieczeństwa), ENISA Threat Landscape 2023, https://www.enisa.europa.eu/topics/cyber-threats/threat-landscape, (dostęp 27.10.2025).
4. Phishing jako najczęściej spotykana forma cyberataków, https://www.gov.pl/web/cyfryzacja/phishing-jako-najczesciej-spotykana-forma-cyberatakow (dostęp 27.10.2025).

Niniejszy materiał ma charakter wyłącznie reklamowy/marketingowy i ma na celu zachęcenie do nabycia usług Chroń PESEL świadczonych przez Kaczmarski Group Sp. J. oraz jej partnerów, tj. KRD BIG S.A. oraz TU Europa S.A. Materiał ten nie ma charakteru konsultingowego i nie powinien stanowić wyłącznej podstawy do podjęcia jakichkolwiek decyzji. Rekomendowane jest zapoznanie się ze szczegółowymi zasadami świadczenia usług Chroń PESEL, określonymi w odpowiednich Regulaminach, Ogólnych Warunkach, Warunkach ubezpieczenia oraz Cennikach (dostępnych na stronach internetowych chronpesel.pl).

Wróć