Jak możesz uchronić się przed wyłudzeniem danych osobowych?

Czym jest wyłudzenie danych osobowych?

Jakie są sktualne metody wyłudzania danych?

• Phishing (e-maile) i smishing (SMS-y): oszuści podszywają się pod znane instytucje (banki, urzędy, kurierów, dostawców energii itp.), wysyłając wiadomości z prośbą o kliknięcie linku. Pretekstem bywa np. drobna dopłata do paczki, niezapłacona faktura, fałszywy zwrot podatku czy informacja z ZUS lub portalu ePUAP. Zespół CERT Polska odebiera rocznie ponad kilkaset tysięcy zgłoszeń podejrzanych incydentów – większość stanową właśnie SMS-y z takimi pułapkami. Kliknięcie odnośnika kieruje ofiarę na fałszywą stronę logowania lub płatności, wyglądającą niemal identycznie jak prawdziwa. Tam ofiara nieświadomie podaje swoje dane logowania, numery kart czy kody autoryzacyjne, które trafiają prosto do przestępców.
• Vishing i voice phishing: to oszustwa telefoniczne, w których przestępca dzwoni do ofiary, podając się np. za konsultanta banku, urzędnika czy nawet krewnego w potrzebie. Celem jest nakłonienie do podania wrażliwych informacji (haseł, numerów dokumentów) lub wykonania przelewu. Należy zachować szczególną ostrożność, ponieważ pojawiają się już przypadki użycia AI do generowania syntetycznego głosu, aby brzmieć jak ktoś znany ofierze. Taka rozmowa brzmi bardzo wiarygodnie. Pamiętaj, że bank nigdy nie prosi przez telefon o podanie całego hasła czy kodu SMS – jeśli dzwoni osoba podająca się za pracownika i żąda takich danych, to prawdopodobnie próba wyłudzenia. Najlepiej przerwać rozmowę i samodzielnie oddzwonić na oficjalny numer infolinii instytucji, aby zweryfikować prośbę.
• Fałszywe strony logowania i aplikacje mobilne: większość kampanii phishingowych opiera się na tworzeniu podstawionych stron internetowych łudząco podobnych do oryginału (banku, poczty elektronicznej, portalu aukcyjnego). Bywa też, że oszust namawia do zainstalowania aplikacji na telefon (np. rzekomej aplikacji kurierskiej do śledzenia paczki lub odblokowania poczty głosowej). Taka aplikacja okazuje się złośliwym oprogramowaniem, które może przejąć kontrolę nad urządzeniem lub wykradać SMS-y (np. kody z banku). Zawsze sprawdzaj adres strony internetowej przed zalogowaniem – drobna zmiana w literach lub dziwna domena to znak ostrzegawczy. Podobnie, pobieraj aplikacje tylko z oficjalnych sklepów (Google Play, App Store) i uważnie czytaj uprawnienia, jakich żąda aplikacja.
• Scamy inwestycyjne i fałszywe ogłoszenia: wielu oszustów kusi wizją szybkiego zysku albo atrakcyjnej okazji. Mogą reklamować w social mediach fikcyjne platformy inwestycyjne (np. związane z kryptowalutami, forex itp.), często podszywając się pod znane marki lub osoby. Kliknięcie reklamy prowadzi do strony z ofertą inwestycji i formularzem – po jego wypełnieniu dzwoni „konsultant”, który nakłania do wpłaty środków i instalacji oprogramowania zdalnego pulpitu. W rzeczywistości pieniądze trafiają do oszustów, a zdalny dostęp pozwala przejąć kontrolę nad komputerem ofiary. Skala takich przestępstw rośnie – w 2023 roku zespół CSIRT KNF zgłosił platformom internetowym ponad 7,5 tysiąca oszukańczych reklam inwestycyjnych. Ofiary potrafią tracić ogromne sumy; zdarzały się przypadki strat sięgających ponad miliona złotych. Inny częsty schemat to fałszywe ogłoszenia na platformach typu OLX (sprzedaż i wynajem). Przykładowo oszust podaje się za kupującego i wysyła sprzedającemu link do rzekomej strony odbioru płatności, która prosi o dane karty płatniczej – w ten sposób kradnie pieniądze z konta. Albo odwrotnie, wystawia fikcyjne ogłoszenie (np. wynajem mieszkania w okazyjnej cenie) i żąda zaliczki czy skanu dokumentu tożsamości. Zawsze zachowaj ograniczone zaufanie przy transakcjach online: nie wchodź w podejrzane linki od nieznajomych i nie przekazuj przedpłat ani skanów dokumentów osobom, których nie zweryfikowałeś.

Co zrobić w przypadku wyłudzenia danych osobowych?

Gdzie zgłosić podejrzenie wyłudzenia danych?

• Urząd gminy/miasta. Jeśli podejrzewasz, że ktoś posługuje się Twoimi danymi, możesz zgłosić incydent również w urzędzie miejskim (wydziale spraw obywatelskich). Urzędnicy pomogą unieważnić skradziony dokument tożsamości i doradzą dalsze kroki.
• CERT Polska (Incydent.pl). Zespół reagowania na incydenty komputerowe CERT Polska prowadzi portal Incydent.cert.pl, gdzie każdy obywatel może zgłosić podejrzane wiadomości i strony internetowe. Jeśli otrzymałeś phishingowy e-mail lub SMS, możesz przekazać jego treść właśnie tam (udostępniony jest dedykowany formularz zgłoszeniowy dla incydentów phishingowych). Specjaliści CERT przeanalizują zgłoszenie – jeśli potwierdzą, że to oszustwo, zablokują fałszywą domenę i dodadzą ją do Listy Ostrzeżeń. W ten sposób przyczyniasz się do ochrony innych internautów przed tą samą pułapką.
• Numer 8080. Warto wiedzieć, że podejrzane SMS-y możesz także przekazać pod bezpłatny numer 8080 (np. używając opcji „przekaż wiadomość” w telefonie). Zgłoszenie trafi do operatorów i CERT – od 2023 roku na podstawie takich raportów są tworzone filtry blokujące masowo rozsyłane SMS-y phishingowe u źródła.

Co grozi za kradzież danych osobowych?

Co grozi za użycie danych osobowych bez zgody?

Jak chronić swoje dane osobowe przed wyłudzeniem?

1. Zastrzeż swój numer PESEL. Od końca 2023 roku każdy obywatel RP może bezpłatnie zastrzec numer PESEL w specjalnym rejestrze Ministerstwa Cyfryzacji. Dzięki temu banki, firmy pożyczkowe, operatorzy telekomunikacyjni i notariusze mają prawny obowiązek sprawdzić, czy PESEL jest zastrzeżony, zanim zawrą z Tobą umowę skutkującą zobowiązaniem finansowym. Jeżeli Twój PESEL widnieje w bazie jako zastrzeżony, instytucja nie udzieli kredytu ani nie podpisze umowy – to skuteczne zabezpieczenie przed wyłudzeniem pożyczek na Twoje dane. Usługa jest darmowa i odwracalna – można w każdej chwili cofnąć zastrzeżenie, gdy np. samemu chcemy wziąć kredyt. Zastrzeżenia dokonasz online (w aplikacji mObywatel lub poprzez profil zaufany na gov.pl) albo osobiście w urzędzie gminy. Od 1 czerwca 2024 roku wymóg sprawdzania PESEL dotyczy kluczowych instytucji finansowych, co oznacza, że ofiary kradzieży tożsamości nie będą już musiały spłacać długów zaciągniętych przez oszustów – odpowiedzialność spada na instytucję, która nie dopełniła obowiązku weryfikacji. Warto skorzystać z tego zabezpieczenia, pamiętając jednak, że nie chroni ono przed wszystkimi formami oszustw.
2. Ostrożnie podawaj dane online i przez telefon. Większość wyłudzeń bazuje na socjotechnice, dlatego zachowuj zasadę ograniczonego zaufania. Nie podawaj wrażliwych danych przez telefon, jeśli to nie Ty zainicjowałeś rozmowę – nigdy nie masz pewności, kto naprawdę jest po drugiej stronie. UODO przypomina: nie daj się zaskoczyć i wypytywać o dane osobowe przy niespodziewanym połączeniu. Urzędnik czy konsultant banku przez telefon nie poprosi Cię o podanie całego hasła, PIN-u, numeru CVV karty, ani PESEL-u. W razie wątpliwości rozłącz się i oddzwoń na oficjalny numer instytucji. Podobnie uważaj na formularze internetowe, które proszą o nadmiarowe informacje. Nie wpisuj danych, które nie są absolutnie konieczne, np. numeru PESEL na stronie konkursu w sieci. Nigdy nie podawaj też danych karty płatniczej, jeśli ktoś wysyła Ci link przez SMS/komunikator – prawdziwe firmy kurierskie czy platformy ogłoszeniowe nie proszą o takie rzeczy w prywatnych wiadomościach.
3. Chroń swoje „ślady cyfrowe”. Im mniej osobistych informacji zostawiasz publicznie, tym trudniej przestępcom Cię namierzyć lub wiarygodnie uwiarygodnić oszustwo. Uważaj, co publikujesz o sobie w internecie – na portalach społecznościowych nie zamieszczaj publicznie danych kontaktowych (adresu zamieszkania, numeru telefonu, służbowego maila), unikalnych informacji (PESEL, NIP, numer dowodu) czy zdjęć ważnych dokumentów. Takie dane to skarb dla złodziei tożsamości. Jeśli prowadzisz działalność i Twoje dane są w publicznych rejestrach, rozważ użycie oddzielnego adresu e-mail lub telefonu służbowego, aby oddzielić je od prywatnych. Nie wyrzucaj dokumentów z danymi do śmieci bez zniszczenia – niszcz (np. drzyj lub przepuszczaj przez niszczarkę) stare rachunki, umowy, koperty z adresami itp. W ten sposób utrudnisz oszustom pozyskanie Twoich danych np. z wyciągów bankowych czy korespondencji.
4. Korzystaj z monitoringu wycieków i alertów o Twoich danych. Na rynku dostępne są usługi, które informują użytkownika o próbach wykorzystania jego danych. Przykładowo pakiety Chroń PESEL umożliwiają bieżące monitorowanie aktywności Twojego numeru PESEL w bazach takich jak KRD. Otrzymujesz powiadomienie (SMS/e-mail), gdy ktoś próbuje wziąć kredyt, pożyczkę lub zarejestrować firmę na Twój PESEL. Taki alert pozwala natychmiast zareagować – skontaktować się z bankiem, zastrzec dokumenty i powiadomić organy ścigania, zanim dojdzie do faktycznej szkody. W ramach niektórych pakietów dostępne jest także monitorowanie internetu (w tym tzw. dark web) w poszukiwaniu Twoich wyciekłych danych – jeśli np. Twój adres e-mail lub hasło pojawi się w znanej bazie wycieków, dostaniesz ostrzeżenie, aby móc szybko zmienić hasło. Warto rozważyć takie narzędzia, zwłaszcza gdy miałeś już tego typu incydent. Pamiętaj jednak, że nawet najlepszy monitoring nie zastąpi zdrowego rozsądku i ostrożności na co dzień.
5. Edukacja i czujność – Twoja pierwsza linia obrony. Technologie się zmieniają, ale wiele oszustw wciąż żeruje na naszej nieostrożności. Dlatego poszerzaj wiedzę o zagrożeniach – czytaj ostrzeżenia (np. komunikaty CERT Polska, UOKiK, UODO), śledź akcje informacyjne (np. kampanie typu „Nie daj się nabrać, sprawdź zanim podpiszesz” KNF-u). Naucz się rozpoznawać phishing i spoofing – zwracaj uwagę na szczegóły wiadomości: podejrzany adres e-mail nadawcy, literówki i błędy językowe w treści, nienaturalne zwroty grzecznościowe lub panika czasu („zapłać w ciągu 1 godziny!”). Gdy odbierasz telefon rzekomo z banku czy policji, zawsze miej ograniczone zaufanie – urzędnik nie każe dzwonić pod 112, zostając na linii (to znana sztuczka oszustów!). Dzięki aktualnej wiedzy łatwiej wychwycisz, że np. e-mail rzekomo z banku to fałszywka (bo bank nigdy nie wysyła linków do zmiany hasła przez e-mail). W razie wątpliwości co do autentyczności wiadomości skontaktuj się z daną instytucją oficjalnie.

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Źródła